दक्षिण एसियाका युवा आन्दोलन, जसले बढार्‍यो पुरानो सत्ता

जेनजी पुस्ताको आन्दोलनले सिंहदरबार र संसद भवनसँगै राज्यका प्रमुख केन्द्रहरु नै कब्जा गरेपछि नेपालमा सत्ता परिवर्तन भयो । 

नेपालमा जस्तै गरी विगतमा दक्षिण एसियाका श्रीलंका र बंगलादेशमा पनि सत्ता परिवर्तन भएको थियो । 

नेपाल अनि श्रीलंका र बंगलादेशमा स्थापित राजनीतिक शक्तिविरुद्ध नागरिकको चर्को आक्रोश थियो, भलै ती सरकारहरु चुनावबाटै निर्वाचित भएका किन नहुन् । 

जनमतको आडमा जनचाहना विपरीत शासन सत्ता सञ्चालन गरेपछि नागरिक चुप लागेर बस्दैनन् भन्ने शिक्षा दक्षिण एसियाका यी तीन देशको आन्दोलनबाट पाउन सकिन्छ । 

श्रीलंकामा सन् २०२२ मा भएको आन्दोलनपछि राष्ट्रपति गोटावाया राजापाक्षे र बंगलादेशमा सन् २०२४ मा भएको आन्दोलनपछि प्रधानमन्त्री शेख हसिना देश छाडेरै भागे । 

नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली पनि बालुवाटारबाट हेलिकप्टर चढेर भाग्नुपर्‍यो । यद्यपि विदेश गएनन्, नेपालमै सेनाको क्याम्पमा सुरक्षित बसे । 

तीनवटै देशमा प्रमुख प्रशासनिक केन्द्रहरु आन्दोलनकारीले कब्जा गरे । तीनवटै देशको आन्दोलन भ्रष्टाचार, शासकीय शैली र कमजोर डेलिभरीको उपज हो । 

बंगलादेश 

सन् २०२४ को अगस्ट महिनामा बंगलादेशमा विद्यार्थी आन्दोलन चर्किएपछि प्रधानमन्त्री शेख हसिना राजीनामा गरेर विदेश भागेकी थिइन् । 

बंगलादेशको सत्तामा १५ वर्षदेखि उनकै हालिमुहाली थियो । विपक्षीहरुलाई जेल हाल्नेदेखि पार्टी प्रतिबन्ध लगाउनेसम्म गरेकी थिइन् । संसदमा उनको दलको दुई तिहाइ थियो । 

बंगलादेशमा सन् २०२४ को जुलाई १ मा विश्वविद्यालय पढ्ने विद्यार्थीहरुले प्रदर्शन सुरु गरेका थिए । उनीहरुले सरकारी जागिरमा दिँदै आएको आरक्षणको व्यवस्था पुनर्विचार गर्न माग गरेका थिए । 

सन् १९७१ मा बंगलादेश पाकिस्तानबाट स्वतन्त्र हुँदा भएको युद्धमा संलग्नहरुको  परिवारलाई सरकारले सरकारी जागिरमा ३० प्रतिशत आरक्षण दिएको थियो । विद्यार्थीहरुले यो व्यवस्था विभेदपूर्ण रहेको र प्रधानमन्त्री शेख हसिनाको पार्टीले यो आरक्षणको दुरुपयोग गरिरहेको आरोप लगाएका थिए । 

शेख हसिना सरकारले परिवारवादलाई संस्थागत रुपमा विकास गरेको उनीहरुको आरोप थियो । युवा विद्यार्थीको आक्रोश प्रधानमन्त्री शेख हसिना र उनको पार्टीप्रति थियो । 

आन्दोलन चर्किँदै गएपछि प्रधानमन्त्री हसिनाले आन्दोलन दबाउन सक्दो कोशिस गरिन् । देशका विभिन्न क्षेत्रमा इन्टरनेट सेवा काटिन् । देशभरि कफ्र्यु लगाइन् । आफूविरुद्ध प्रदर्शन गर्नेहरु आतंककारी र देशलाई अस्थिर बनाउनेहरु हुन् भन्दै भाषण गरिन् । 

सरकारको रवैया र प्रधानमन्त्रीको बोलीका कारण आन्दोलन झन् चर्कियो । सरकारी दमन पनि बढ्यो । अगस्ट ५ मा सडकमा दशौं हजार जम्मा भएर प्रदर्शन गरे । आन्दोलनकारीले प्रधानमन्त्रीको निवास नै घेरे । त्यसपछि प्रधानमन्त्री शेख हसिना हेलिकप्टर चढेर भारत भागिन् । हजारौं आन्दोलनकारी हसिनाको दरबार कब्जा गरे । 

त्यहाँ पनि आन्दोलनकारीलाई मत्थर पार्ने काम सेनाले गर्‍यो । प्रधान सेनापति वाकर उज जमानले सेनाले अब अन्तरिम सरकार बनाउने घोषणा गरे । 

नेपालमा जेनजी आन्दोलनकारीले प्रधानमन्त्रीमा सुशीला कार्कीलाई छानेजस्तै बंगलादेशका आन्दोलनकारीले नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता ८४ वर्षका मोहम्मद युनुसलाई छनोट गरे । 

फ्रान्सको पेरिसमा बस्दै आएका युनुस बंगलादेश फर्किए र प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हाले । आन्दोलनकारी विद्यार्थी नेताहरु पनि मन्त्री बने ।

सन् २०२५ को जुनमा शेख हसिनाविरुद्ध अदालतमा कारबाही अगाडि बढेको छ । उनको अनुपस्थितिमा नै उनलाई मानवताविरुद्धको अपराध सरहको मुद्दा लगाइएको छ । सरकारले शेख हसिनाको

पार्टी अवामी लिगलाई प्रतिबन्ध लगाएको छ । 

तर बंगलादेशमा संक्रमणकालकै अवस्था छ । चुनाव पनि हुन सकेको छैन । अन्तरिम सरकार प्रमुख युनुसले २०२६ को जुन महिनासम्म चुनाव गर्ने बताएका  छन् । 

करिब डेढ महिना चलेको आन्दोलनमा करिब १५ सय जनाले ज्यान गुमाएको र ३५ सय भन्दा धेरै घाइते भएको संयुक्त राष्ट्र संघको तथ्यांक छ । 

श्रीलंका 

श्रीलंकामा सन् २०२२ को अप्रिलमा सरकारविरुद्ध ठूलो प्रदर्शन भएको थियो । प्रदर्शन सुरु भएपछि मे महिनामा प्रधानमन्त्री महिन्दा राजापाक्षेले राजीनामा दिए ।  आन्दोलन चर्किँदै गएपछि २०२२ को जुलाई १४ मा राष्ट्रपति गोटावाया राजापाक्षे देश छाडेरै भाग्नुपर्‍यो । 

श्रीलंकाको राजनीतिमा झण्डै दुई दशकदेखि राजापाक्षे परिवारको हालिमुहाली थियो । 

महिन्दा राजापाक्षे प्रधानमन्त्री थिए भने उनका भाइ गोटावाया राजापाक्षे राष्ट्रपति थिए, अर्का एक भाइ पनि मन्त्रिपरिषदमा थिए । सन् २०२२ को सुरुवातदेखि नै श्रीलंकामा मूल्यवृद्धि अचाक्ली बढेको थियो । मुलुकमा वैदेशिक मुद्राको सञ्चिती सकिँदै गएपछि इन्धन, खानेकुरा र औषधिसमेत अभाव हुँदै गएको थियो । लोडसेडिङ १३ घण्टासम्म थियो । 

यसका लागि धेरैले राष्ट्रपति गोटावाया राजापाक्षे र उनको परिवारलाई जिम्मेवार ठानेका थिए । राजापाक्षे परिवारमाथि भ्रष्टाचार र सरकारी सम्पत्तिको व्यापक दुरुपयोग गरेको आरोप थियो । 

राजापाक्षे परिवारले राजनीतिलाई जागिरजस्तो बनाएको कुनै योग्यता र क्षमता नहुँदा पनि शासन गरिरहेको भनेर युवाहरु रिसाएका थिए । 

त्यही बेला कोरोना महामारीका कारण श्रीलंकाको पर्यटन उद्योग धरासायी भयो । रुस युक्रेन युद्धका कारण तेलको भाउ पनि महंगो पर्‍यो । एकातिर राजनीतिमा परिवारवाद हावी भएको, राज्यको स्रोतमाथि राजापाक्ष परिवारको कब्जा रहेको र मूल्यवृद्धि अचाक्ली बढेपछि युवाहरु सडकमा आए । 

दिनमा मात्र नभई रातिको समयमा पनि प्रदर्शन भएको थियो । आन्दोलनकारीको आक्रोशको केन्द्रमा राष्ट्रपति गोटावाया राजापाक्ष नै थिए । एक हप्तामै प्रदर्शनकारीहरु राष्ट्रपति भवन कब्जा गर्न पुगिसकेका थिए । 

राष्ट्रपति गोटावाया राजापाक्षे, उनकी पत्नी र दुई बडिगार्ड श्रीलंकन एयर फोर्सको प्लेनबाट माल्दिभ्सको मालेमा शरण लिन गए । ५ दिनपछि सिंगापुरबाटै राजीनामा पठाएका थिए । 

प्रदर्शनकारीले राष्ट्रपति कार्यालय र निवास तोडफोड र लुटपाट गरे । राष्ट्रपति कार्यालयको स्वीमिङपुलमा प्रदर्शनकारीहरु पौडी खेलिरहेको दृश्य सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको थियो । 

प्रदर्शनकारीले राष्ट्रपति कार्यालय मात्र नभई सरकारी कार्यालय र नेताहरुको घरमा पनि लुटपाट र प्रदर्शन गरेका थिए । प्रदर्शनकारीले प्रधानमन्त्रीको निजी घर पनि जलाइदिएका थिए । 

राजापाक्षे भागेपछि विपक्षी दलका राजनीतिज्ञ रनिल बिक्रमासिंघे संसदबाट राष्ट्रपति चयन भएका थिए । आन्दोलनपछि गठित सरकारले श्रीलंकामा २०२४ को सेप्टेम्बरमा चुनाव गराएको थियो ।
चुनावपछि पुराना स्थापित राजनीतिक शक्ति र नेतालाई पराजित गर्दै अनुरा कुमारा दिशानायके राष्ट्रपति चयन भएका छन् । 

इन्डोनेसिया

नेपालमा भन्दा करिब एक महिनाअघि एसियाकै अर्को देश इन्डोनेसियामा पनि युवाहरुको ठूलो आन्दोलन भएको थियो । त्यो आन्दोलनले सत्ता ढलेन, तर सरकारलाई ठूलो सबक भने सिकाएको छ । 

इन्डोनेसिया सरकारले ५८० जना सांसदलाई आवास भत्ता बापत मासिक ३ हजार डलर रुपैयाँ दिने निर्णय गरेपछि आन्दोलन चर्किएको थियो । सांसदलाई दिएको घरभाडा इन्डोनेसियाको मजदुरको न्यूनतम तलब भन्दा करिब १० गुणा बढी थियो । 

राष्ट्रपति प्राबोओ सुविनातोले खर्च कटौती भन्दै शिक्षा र स्वास्थ्यमा दिँदै आएको बजेट कटौती गरेका थिए । तर सांसदहरुको सेवा सुविधा बढाइरहेका थिए । 

यसकै विरोधमा अगस्ट २५ बाट त्यहाँ आन्दोलन सुरु भयो । युवाहरुले संसद भवन बाहिर प्रदर्शन गरेका थिए । यो आन्दोलन भ्रष्ट सम्भ्रान्तहरुविरुद्ध भएको युवाहरुको भनाइ थियो । 

सरकार र सरकारका नीतिका कारण सेना र व्यापारिक घरानालाई मात्र फाइदा भएको आन्दोलनकारीको भनाइ थियो । 

राजधानी जाकर्ताबाट सुरु भएको आन्दोलन देशभरि फैलियो, आन्दोलनकै क्रममा अगस्ट २९ मा जाकर्तामा एक २१ वर्षका ड्राइभरको प्रहरीको कुटपिटबाट मृत्यु भयो । 

त्यसपछि प्रदर्शन तात्तियो । अगस्ट २९ मा प्रदर्शनकारीले सरकारी भवनहरु र प्रहरी प्रधान कार्यालय पनि जलाइदिए । त्यस दिन जाकर्तामा ३ जना प्रदर्शनकारी मारिए भने जाकर्ताबाहिर माकासारमा एक जना मारिए । 

अगस्ट ३१ मा अर्थमन्त्री श्रीमुलायनी इन्द्रावतीको घरमा लुटपाट भयो, धेरै सांसदहरुको घरमा पनि तोडफोड र लुटपाट भयो । 

करिब एक हप्ता भएको प्रदर्शनमा ७ जनाको मृत्यु भयो, करिब ७०० जना घाइते भए, १२ सय जना पक्राउ परे । आन्दोलनबाट बस, सबवे र अरु पूर्वाधारमा गरी करिब ३३ लाख अमेकिरी डलरको क्षति भएको छ । 

यो प्रदर्शनका कारण राष्ट्रपतिले चीनमा तय भइसकेको मिलिटरी परेडमा सहभागी हुने भ्रमण रद्द गरे । राष्ट्रपतिले सांसदहरुको आवास भत्ता दिने निर्णय खारेज गरे । विदेश भ्रमणहरु पनि कम गर्ने घोषणा गरे । 

०००० 

नेपाल, बंगलादेश, श्रीलंका र इन्डोनेसियामा आन्दोलनको विषय उस्तै उस्तै छ । भ्रष्टाचार, सुशासन, शासकहरुप्रति नागरिकको वितृष्णा । 

नेपालमा बेरोजगारी उच्च छ । सामान्य कमाइ हुने कामको लागि पनि बैदेशिक रोजगारीमा जानुपर्ने बाध्यता छ । भिजिट भिसामा जाँदा पनि सरकारी कर्मचारी र दलालहरुलाई पैसा खुवाउनुपर्ने बाध्यता छ । 

यी देशका युवाहरुको समानता उनीहरु राजनीतिबाट बहिस्करणमा परेको सोच्छन् । अनि आर्थिक रुपमा सीमान्तकृत भएको अनुमान गर्छन् । 

तर डिजिटल रुपमा सचेत युवाहरु नेताहरुको जीवनशैली, उनीहरुले पाइरहेको सहुलियत, भ्रष्टाचार र मनोमानी प्रवृत्तिविरुद्ध लड्ने चाहना उनीहरुमा थियो । 

बंगलादेशका युवाहरुले सत्तारुढ अवामी लिगप्रति आक्रोश पोखेका थिए । नेपालका युवाहरुले नेपालका प्रमुख तीन दल र तिनका नेतृत्व प्रति आक्रोश पोखेका थिए । श्रीलंकाका युवाहरुले राजापाक्षे परिवारप्रति आक्रोश पोखेका थिए । अनि इन्डोनेसियाका युवाले राष्ट्रपति र सांसदविरुद्ध आक्रोश पोखेका थिए । 

सबै देशमा सोसल मिडिया युवाको आक्रोश पोख्ने माध्यम बनेका थिए । बंगलादेशमा प्रदर्शनकारीले सोसल मिडिया फेसबुक र ह्वाट्सएपमा रातो प्रोफाइल पिक्चर राखेका थिए । त्यसको अर्थ सरकारको अवज्ञा थियो । 

नेपालमा सोसल मिडिया फेसबुक, ह्वाट्सएपजस्ता धेरै प्रयोगकर्ता भएको सामाजिक सञ्जालमा सरकारले प्रतिबन्ध लगायो । तर प्रतिबन्ध नरहेको डिस्कर्डबाट युवाहरुले सरकारविरोधी आन्दोलनको क्याम्पेनिङ गरे ।

आन्दोलनले श्रीलंका, बंगलादेश र नेपालमा सरकार परिवर्तन नै गर्‍यो । आन्दोलनपछि गठित सरकारले गराएको चुनावबाट श्रीलंका लयमा फर्किसकेको छ । बंगदलादेशमा एक वर्षदेखि संक्रमणकाल छ । 

नेपालमा आन्दोलनपछि बनेको सुशीला कार्की नेतृत्वको सरकारले फागुन २१ गते चुनाव घोषणा गरेको छ । ६ महिनाभित्र चुनाव भएमा नेपालमा पनि चुनावबाट आएको शक्तिले शासन सञ्चालन गर्नेछ । अन्यथा यहाँ पनि संक्रमणकाल लम्बिन सक्छ ।