मादागास्कर जेनजी आन्दोलन : राष्ट्रपति भागे, सेनाले लियो सत्ता

जेनजी बिद्रोहले अफ्रिकी देश मादागास्करमा पनि सत्ता पल्टायो । 

राष्ट्रपति आन्द्रे राजोएलिना देश छाडेर हिँड्न बाध्य भए । अहिले शासन सत्ता सेनाको नियन्त्रणमा छ । 

सत्ताच्यूत भएका शासक आन्द्रे राजोएलिना कुनै समय आफैं क्रान्तिकारी थिए । युवाहरुमा लोकप्रिय थिए, राजधानी शहरको मेयर थिए । आन्दोलनबाटै सत्तामा आएका थिए । पटक पटक गरी उनी ११ वर्ष सत्तामा रहे । 

तर जनताले उनलाई पनि लखेट्नुपर्‍यो । पढ्नुहोस् मादागास्करको जेनजी बिद्रोहबाट पदच्यूत भएका राष्ट्रपति आन्द्रे राजोएलिनाको राइज एण्ड फलको कथा : 

हिन्द महासागरको टापु देश मादागास्कर दक्षिण पूर्वी अफ्रिकामा पर्छ । ५ लाख ८७ हजार ४१ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यो देश विश्वको चौथो ठूलो टापु पनि हो । 

सन् १९६० सम्म यहाँ फ्रान्सको उपनिवेश थियो । अफ्रिकी महादेशमा पर्ने भएपनि लामो उपनिवेशका कारण मादागास्कर फ्रान्ससँग राजनीतिक, साँस्कृतिक र आर्थिक रुपमा नजिक छ । 

यहाँको जनसंख्या ३ करोड १९ लाख छ । 

नेपालमा सेप्टेम्बर ८ मा भ्रष्टाचार र सुशासनको माग गर्दै जेनजीहरु सडकमा आएका थिए । 

मादागास्करमा लोडसेडिङ र पानी संकटको विरोधमा सेप्टेम्बर २५ बाट जेनजीहरु सडकमा आए । उनीहरुले जेनजी मादा भन्ने ग्रुप बनाएर फेसबुक र टिकटकमार्फत क्याम्पेनिङ गरे । 

छोटो समयमै उनीहरुको आन्दोलन राजधानी शहर एन्तानानारिभो र अरु ८ वटा शहरमा फैलिएको थियो । 

मादागास्कर विश्वकै गरिब देशहरु मध्ये एक हो । यहाँका ७५ प्रतिशत नागरिक गरिबीको रेखामुनी छन् । 

बिजुली र पानीको ठूलो संकट छ । ३६ प्रतिशत जनसंख्यामा मात्र विजुलीको पहुँच पुगेको छ । राजधानी एन्तानानारिभोमा ६ देखि १२ घण्टासम्म लोडसेडिङ छ । 

पानीको अभाव यति चर्को छ कि, सर्वसाधारणले घरायसी प्रयोगका लागि पनि पानी पाउँदैनन् । युनिसेफका अनुसार दक्षिणी क्षेत्रका ७० प्रतिशत घरधुरीमा आधारभूत खानेपानीकै अभाव छ । 

बिजुली र पानीको सेवा दिने सरकारी कम्पनी जिरामामा ठूलो भ्रष्टाचार र अनियमितता भएको आरोप छ । यो कम्पनी ५ करोड २९ लाख अमेरिकी डलर घाटामा छ । 

युवा बेरोजगारी दर पनि उच्च छ । शहरी क्षेत्रमा ३० प्रतिशत बेरोजगारी छ । 

मादागास्करको प्रतिव्यक्ति आय जम्मा ४५३ अमेरिकी डलर छ, यो भनेको नेपालको प्रतिव्यक्ति आय भन्दा पनि झण्डै ४ गुणा कम हो । 

भ्रष्टाचारका सूचकांकका आधारमा मादागास्कर १८० देशमध्ये १४० औं स्थानमा छ । 

देशको अवस्था जर्जर हुनुमा शासकहरु नै मुख्य जिम्मेवार रहेको भन्दै युवाहरु सडकमा आएका थिए । उनीहरुले राष्ट्रपति राजोएलिना आउटको नारा लगाएका थिए । 

जेनजीको आन्दोलनलाई नागरिक समाज, विपक्षी राजनीतिक दलहरुले पनि समर्थन गरे । विपक्षी दलका नेता र एकजना पूर्वराष्ट्रपति मार्क राभालोमानानाले संयुक्त विज्ञप्ति निकालेर आन्दोलनमा समर्थन गर्दै विज्ञप्ति निकाले । 

देशको सबैभन्दा ठूलो मजदुर संगठन मालागासी ट्रेड युनियन सोलिडारिटीले समर्थन गर्‍यो । सेप्टेम्बर २५ मा हजारौं मानिसहरु सडकमा आए । 

सरकारले सुरुदेखि नै दमनको नीति लियो, प्रदर्शकारीमाथि टियर ग्यास, वाटर क्यानन र रबरको गोली चलायो । आन्दोलन मत्थर पार्ने उद्देश्यले सेप्टेम्बर २९ मा राष्ट्रपति आन्द्रे राजोएलिनाले प्रधानमन्त्री बर्खास्त गरे र आन्दोलनकारीलाई वार्तामा बोलाए । 

तर प्रदर्शन रोकिएन । प्रदर्शनकारीको माग राष्ट्रपति राजोएलिनाकै राजीनामा थियो । सँगसँगै उनीहरुले त्यहाँको संसद नेशनल एसेम्बली, निर्वाचन आयोग र हाइ कोर्ट पनि बिघटन गर्न माग राखे ।

किनकी यी संस्थाहरु राष्ट्रपतिले दुरुपयोग गरिरहेको आन्दोलनकारीको जिकिर थियो । 

आन्दोलनकारी वार्तामा नआएपछि राष्ट्रपति राजोएलिनाले सैनिक कु लाई उक्साउन खोजेको आरोप लगाए । अनि आफूलाई हटाउन विदेशी शक्ति लागेको टिप्पणी गरे । 

अक्टोबर ११ मा सेनाको विशेष युनिट क्यापसाट नै आन्दोलनकारीको पक्षमा सडकमा आयो । क्यापसाटका प्रमुख माइकल रान्ड्रिया निरिना आफैं आन्दोलनकारीसँगै जुलुसमा मिसिए । त्यसपछि भने राष्ट्रपति राजोएलिना देश छाडेर हिँडे । नेशनल एसेम्बलीले उनलाई महाअभियोग लगायो ।  

सेनाको विशेष युनिट क्यापसाटका प्रमुख माइकल रान्ड्रिया निरिनाले राष्ट्रपति निवास अगाडि उभिएर अन्तर्राष्ट्रिय मिडियासँग भने, ‘अब देशको जिम्मा सेनाले लियो ।’

संवैधानिक अदालतले उनैलाई देशको कार्यकारी प्रमुख भएको फैसला दियो । अनि दुई वर्षभित्र चुनाव गराउने म्यान्डेट पनि । 

०००० 

जेनजी विद्रोहपछि देश छाडेर भागेका राष्ट्रपति आन्द्रे राजोएलिना आफैं आन्दोलनबाट उदाएका नेता हुन् । 

एन्ड्री राजोएलिनाले सन् २००७ देखि २००९ सम्म मादागास्करको राजधानी एन्तानानारिभोको मेयर थिए । 

उनी सैनिक अधिकारीका छोरा थिए । किशोर अवस्थामा राजोएलिना डिजे थिए । उनले धेरै इभेन्टहरु आयोजना गरे । १९ वर्षको हुँदा उनले इभेन्ट म्यानेजमेन्ट कम्पनी स्थापना गरेका थिए । 

सन् १९९९ मा डिजिटल प्रिन्टिङ कम्पनी सुरु गरे । सन् २००० देखि विज्ञापन एजेन्सी चलाए । २००७ मा रेडियो र टेलिभिजन नै किने । 

त्यसपछि भने उनी राजनीतिमा आए र २००७ मै राजधानी एन्तानानारिभोको मेयरमा उठे । करिब ६३ प्रतिशत मत ल्याएर चुनाव जिते । मेयर हुँदा उनी युवामाझ लोकप्रिय भए । संघीय सरकारसँग उनको सम्बन्ध राम्रो भएन । उनको तत्कालिन राष्ट्रपति मार्क राभालोमानानासँग विवाद बढ्दै गयो । 

राष्ट्रपतिसँगको टकरावले राजोएलिनालाई मुलुकको बलियो विपक्षी अनुहारका रुपमा चिनिँदै गए । 

सन् २००८ मा एक जना पूर्वराष्ट्रपतिको अन्तर्वार्तालाई लिएको विषयमा सरकारले राजोएलिनाको टेलिभिजन नै बन्द गराइदियो । 

त्यतिबेला विवादास्पद भूमि सम्झौतालाई लिएर सरकारको आलोचना भइरहेको थियो । 

सन् २००९ को सुरुवातदेखि भने आन्दोलन चर्कियो । आन्दोलनको नेता मेयर राजोएलिना नै थिए । सेनाले पनि राष्ट्रपति राभालोमानानालाई सपोर्ट गरेन, मेयरलाई नै साथ दियो । राजोएलिनाले राष्ट्रपतिलाई पद छाड्न दबाब दिए । तर उनले पद छाड्न मानेनन्, बरु जनमत संग्रहको प्रस्ताव गरे, राजोएलिनाले मानेनन् । 

त्यसपछि सेनाले केन्द्रीय बैंक र राष्ट्रपति भवन नियन्त्रणमा लियो । अनि राष्ट्रपति राभालोमानानाले सत्ता छाडे । सेनाले राजोएलिनालाई अन्तरिम सरकारको प्रमुख बनायो । 

यसरी एक सैनिक कु मार्फत राजोएलिना मेयरबाट मादागास्करको राष्ट्रपति बन्न पुगे । तर सैनिक कु भएको भन्दै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले मान्यता दिन अस्वीकार गरे । मादागास्कर क्षेत्रीय संगठन र आर्थिक सहायता गर्ने संस्थाहरुबाट एक्लियो । 

देशभित्र पनि असन्तुष्टि कायमै रिहे । पदच्यूत भएका राष्ट्रपति राभोलोमानानाको समर्थकले राजोएलिना सरकारविरुद्ध निरन्तर प्रदर्शन गरिरहे । दुई पक्षबीच विवाद चर्किँदै गयो । सहमति कायम गर्ने घरेलु र बाह्य शक्तिको प्रयास सफल भएन ।

विवादकै बीच राजोएलिनाले सन् २०१० मा नयाँ संविधान जारी गरे । उनलाई राजनीतिक शक्तिहरुको समर्थन थिएन, तर सेनाको साथ थियो । उनी सन् २०१३ सम्म राष्ट्रपति रहे । २०१३ मा भने राष्ट्रपति पदको चुनाव हुने भयो ।

राजोएलिना र पूर्वराष्ट्रपति राभालोमानानाबीच शक्ति संघर्ष उत्कर्षमा थियो । मध्यस्थता गर्ने अन्तर्राष्ट्र्रिय शक्तिहरुले दुबैले राष्ट्रपतिमा उम्मेदवारी नदिने गरी सहमति गराए । 

तर राभालोमानानाकी पत्नीले उम्मेदवारी घोषणा गरिन् । त्यसपछि राजोएलिनाले पनि सहमति उल्लंघन गरेर उम्मेदवारी दिए । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले सहयोग रोकिदिए, चुनाव पनि स्थगित भयो । अदालतले उनीहरु दुबै जनाको उम्मेदवारी खारेज गरिदियो । 

राष्ट्रपतिको चुनाव राजोएलिनाका सहयोगीले जिते । नेशनल एसेम्बलीमा राजोएलिनाको पार्टीले बहुमत ल्यायो । 

चुनावपछि राजोएलिना र राष्ट्रपति राजाओना रिमाम्पियनसँग सम्बन्ध बिग्रियो । राजोएलिनाले राष्ट्रपतिविरुद्ध महाअभियोग लगाउने तयारी गरे । नेशनल एसेम्बलीले महाअभियोग प्रस्ताव पारित गर्‍यो । तर अदालतले त्यसलाई मान्यता दिएन । 

त्यसपछि राजोलिना देश छाडेर फ्रान्स गएर बसे । त्यहाँ गएर पनि चुप बसेनन्, मादागास्करकै शक्ति हत्याउने दाउमा बसिराखे । जब २०१८ मा फेरि राष्ट्रपति चुनाव हुने भयो, राजोएलिना त्यसमा भाग लिन आए र निर्वाचित भए । 

त्यो कार्यकाल पूरा भएपछि सन् २०२३ नोभेम्बर ९ मा फेरि राष्ट्रपति निर्वाचन भयो । यो चुनावमा राजोएलिनाको उम्मेदवारी नै विवादमा पर्‍यो । उनले सन् २०१४ मा नै फ्रान्सको नागरिकता लिएको भन्दै अदालतमा मुद्दा पर्‍यो । तर अदालतले राजोलिनाको पक्षमा फैसला गरिदियो । 

तर चुनावी वातावरण झन् बिग्रिदै गयो । राष्ट्रपति पदका १३ मध्ये १० जना उम्मेदवारले चुनाव बहिस्कार गरे, आफ्ना समर्थकलाई पनि बहिस्कारको अपिल गरे । 

तर चुनाव भइछाड्यो र राजोलिनाले ५९ प्रतिशत भोट पाएर चुनाव जितेको घोषणा गरियो । तर चुनाव जितेको दुई वर्षमै आन्दोलनबाट सत्ताच्यूत हुन पुगे ।

००००

मादागास्करको सत्ता अहिले सेनाले जिम्मा लिएको छ । सेनाको एउटा निकाय क्यापसाटका प्रमुख माइकल रान्ड्रियानिरिनालाई हेड अफ स्टेटका रुपमा काम गरेका छन् । उनले सेनाले २ वर्षभित्र चुनाव गराउने र नागरिक सरकारलाई शासन हस्तान्तरण गर्ने बताएका छन् । 

तर सैनिक कु भएको भन्दै अफ्रिकी युनाइटेडले हाल मादागास्करलाई निलम्बनमा राखेको छ । 

अहिले सरकार प्रमुख भएका सैनिक अधिकारी माइकल रान्ड्रियानिरिनाको सम्बन्ध पदच्युत भएका राष्ट्रपति राजोएलिनासँग राम्रो थिएन । 

सन् २०२३ मा राजोएलिनाले सैनिक कु गर्न खोजेको आरोपमा माइकल रान्ड्रियानिरिनालाई जेल हालेका थिए । तर विद्यार्थी, सेना र राजनीतकर्मीहरुले विरोध गरेपछि सन् २०२४ को फेबु्रअरीमा उनी छुटेका थिए । 

देश छाडेर भागेका राष्ट्रपति राजोएलिनाले हार मानेका छैनन् । आफैं राष्ट्रपति भएको बताइरहेका छन् । 

उनले आफूविरुद्ध महाअभियोग लाग्न सक्ने ठानेर पहिले नै नेशनल एसेम्बली भंग गरेका थिए । तर त्यही नेशनल एसेम्बलीले राजोएलिनालाई महाअभियोग लगाएको थियो । 

राष्ट्रपति राजोएलिना पदमुक्त भएकामा आन्दोलनरत जेनजीहरु खुशी देखिन्छन् । उनीहरुले यो लडाई त जितेका छन्, तर पुरै युद्ध भने जित्न बाँकी नै छ ।