'स्वीकार गर्नुस्, हर्क युगको सुरुवात भयो'

धरानका मेयर हर्क साम्पाङ नेतृत्वको श्रम संस्कृति पार्टी अहिले निर्वाचन आयोगमा दर्ताको क्रममा छ ।

धरान उपमहानगरपालिकामा स्वतन्त्र हैसियतमा जितेका उनी आफ्नो मौलिक शैली र केही लोकप्रियतावादी कामका कारण चर्चामा आइरहन्छन् । चुनाव जित्दा स्वतन्त्र हैसियतमा जितेका उनले विभिन्न दल र समूहबाट आएका व्यक्तिहरु सँग मिलेर पार्टी बनाएका छन् ।

उनको पार्टीको महासचिव छन्, विगतमा मंगोल नेशनल अर्गनाइजेशन पार्टी र राष्ट्रवादी केन्द्र नेपालजस्ता अभियानमा काम गरेका आरेन राई । उनै आरेन राईसँग हर्क साम्पाङसँगको सहकार्य, श्रम संस्कृति पार्टी गठन, हर्क–बालेन सहकार्य लगायतका विषयमा विनोद ढकालले गरेको कुराकानी : 

श्रम संस्कृति पार्टीलाई धेरैले धरानको मेयर हर्क साम्पाङको पार्टी भनेर चिन्छन्, तपाईंको आफ्नै पनि राजनीतिक इतिहास होला, तपाईं कहाँ हुनुहुन्थ्यो ?

मैले राजनीति सुरु गरेको राष्ट्रवादी केन्द्र नेपालबाट हो । त्यो एउटा अभियान थियो, त्यसमा डा. सुरेन्द्र केसी प्रशिक्षकको रुपमा हुुनुहुन्थ्यो, अधिवक्ता स्वागत नेपाल, पूर्वसभासद सागर थापाहरु थिए । 
मैले त्यसमा चार–पाच वर्ष काम गरेँ । नेपालमा सर्टिफिकेट धितो राखेर ऋण दिनुपर्छ भनेर त्यतिबेला हाम्रा साथीहरु अनशन बसेका थिए । त्यसबेला हामीले स्वदेशी उद्योगहरुको अवस्था, रोजगारीको सम्भावनाबारे अध्ययन गरेका थियौं । 

मलाई ठूला पार्टी कांग्रेस, एमाले, माओवादी भनेपछि मन नपर्ने । यसको गलत अर्थ नलागोस्, त्यहाँभित्रको विभेद, लुछाचुँडी, सिन्डिकेटले गर्दा मलाइ ती पार्टीमा जान मन लागेन । त्यहाँ गएर सांसद मन्त्री त भइएला, तर मुलुकलाई केही दिन सकिदैन भन्ने लाग्थ्यो । 

राष्ट्रवादी केन्द्र नेपालमा म युवा संगठनको उपाध्यक्ष थिएँ, त्यहाँ हिन्दूराष्ट्रको कुरा उठेपछि भने मलाई त्यहाँ बस्न मन लागेन ।

त्यसपछि कहाँ जानुभयो ? 

त्यसपछि म मंगोल नेशनल अर्गनाइजेसनमा गएँ । म देश बनाउने इमान्दार साथीहरुको खोजीमा त्यहाँ पुगेको थिएँ । झन्डै सात वर्ष म होल टाइमर भएर काम गरेँ । त्यहाँ रहँदा मैले धेरै ठाउँ घुम्न पाएँ, नेपालको गरिबी, विकास र विभेद बुझ्न पाएँ । 

पछि मंगोल नेशनल अर्गनाइजेसनमा पनि फुट आयो । थुप्रै साथीहरु तितरबितर भए । कोही जसपातिर हुनुहुन्छ, कोही माओवादीतिर हुनुहुन्छ, कोही राप्रपातिर हुनुहुन्छ । 

मंगोल नेशनल अर्गनाइजेसन छाडेपछि चाहिँ हर्क साम्पाङसँग जोडिनुभयो ? 

त्यसपछि म ४–५ महिना स्वतन्त्र नै बसेँ । मलाई कतै पनि फुत्त हामफालिहाल्न मन लाग्दैन । तर धरानमा हर्क साम्पाङको अभियान देखेपछि म उहाँप्रति आकर्षित भएँ । मेयरमा निर्वाचित नहुँदादेखि नै उहाँको अभियानबारे थाहा थियो । 

उहाँले सुधारवादी आन्दोलन, भ्रष्टाचार विरुद्धको आन्दोलन, खानेपानीका लागि आन्दोलन गरिरहनुभएको थियो, उहाँको त्यस्तै त्यस्तै कामबाट हामी नजिकिएका थियौं । 

पछि उहाँ मेयर हुनुभयो । मेयर भएपछि झन् राम्रो काम गर्नुभयो । उहाँले जुन मुद्दा उठाएर चुनाव जित्नुभएको थियो, तयो प्रतिवद्धता पूरा गर्नुभयो । धरानलाई पानी खुवाउँछु भन्नुभएको थियो, खुवाएरै छाड्नुभयो । धेरैले कोकाहा खोलाबाट धरानमा पानी ल्याउन असम्भव भन्थे, तर हर्क साम्पाङले सम्भव गराइदिनुभयो । 

अर्को कुरा, उहाँले विकासका लागि नेता इमान्दार हुनुपर्छ भन्ने देखाइदिनुभयो । उहाँले राजनीतिको संस्कार परिवर्तन गरिदिनुभयो । नेता कस्तो हुनुपर्छ भने उहाले देखाइदिनु भयो । जबसम्म देश र जनता गरिब हुन्छ नेता धनी बन्ने अधिकार छैन । 

उहाँले धरानमा औद्योगिक क्रान्ति पनि सुरु गर्नुभयो । 

औद्योगिक क्रान्ति भनेर केलाई भन्न खोज्नुभएको ? 

उहाँले साबुन फ्याक्ट्री, बेसार फ्याक्ट्री सुरु गर्नुभयो नि । त्यो त एउटा उदाहरण हो । त्यसले धरान क्षेत्रको किसानले धेरै राहत पाएका छन् । 

अर्को राम्रो काम उहाँले बहुभाषिक पाठशाला सुरु गर्नुभयो । त्यहाँ राई, लिम्बू, मगर,थारु लगायत नेपालका जुनसुकै भाषा पढाउन सकिन्छ । उहाँले सुम्निमा पारुहाङको प्रतिमा बनाउनुभयो, हिन्दू मठमन्दिर बनाउनुभयो, हाम्रो संस्कृतिको प्रमोट गर्ने धेरै काम गर्नुभयो । 

हर्क साम्पाङसँग मिलेर पार्टी खोल्ने कुराचाहिँ कसरी सुरु  भएको थियो ? 

उहाँसँग छलफल हुँदा स्वतन्त्र जितेर पालिकाहरु त बनाउन सकिएला, तर देशको कानुन फेर्न सकिँदैन भन्ने निश्कर्षमा पुग्यौं । त्यसको लागि राजनीतिक दल खोल्नुपर्ने कुरा भइहाल्यो । तर अलि चाँडै हुन्छ कि भन्ने पनि लागेको थियो । तर अहिले मुुलुकको परिस्थिति नै फेरियो र हामी पार्टी दर्ता गर्ने चरणमा पुग्यौं । 

यो पार्टीमा को को हुनुहुन्छ ? 

यसमा सबै पार्टी बाट आएकाहरु छौं । माओवादीबाट आउनेहरु पनि छन्, राप्रपाबाट आउनेहरु पनि छन् । केही स्वतन्त्र साथीहरु पनि छन् । विशेष त पार्टी खोलेपछि अग्रपंक्तिमा देखिनेहरु भनेको हिजो राजनीति गर्नेहरु नै हुन् । 

धेरैथरि विचारधाराबाट आएका मान्छेहरु एकै ठाउँमा भएपछि पार्टी चाहिँ कस्तो बन्छ त ? 

तपाईंले उठाएको सवाल जायज हो, अहिलसम्म नयाँ पार्टीहरु बन्न नसक्नुको कारण त्यही नै हो । अहिले पार्टीमा राजा ल्याउनुपर्छ भन्ने पनि आउलान्, संघीयता खारेज गर्नुपर्छ भन्ने पनि आउलान्, संघीयता राख्नुपर्छ भन्ने पनि आउलान् । लोकतन्त्र बेठीक भन्ने पनि आउलान् ।

सबै किसिमको मान्छेहरु भएपछि पार्टी खिचडी जस्तो हुन्छ कि भन्ने चिन्ता पनि छ । तर हामी पार्टीको आधिकारिक धारणामा सबैलाई कन्भिन्स गर्छौं, सबैलाई मिलाएर लान्छौं । नानाथरिको विचारबाट आए पनि यहाँ काम गरिसकेपछि एक किसिमको छुट्टै राष्ट्रवादी भावना जाग्छ । 

नेपालमा एक जना लोकप्रिय व्यक्तिको नाममा पार्टी खोल्ने र उसको लोकप्रियताको आधारमा पार्टी बनाउने चलन चलेको छ, हिजो रवि लामिछानेको लोकप्रियतामा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी बनेको थियो, आज हर्क साम्पाङको नाममा पनि त्यसरी नै पार्टी खोलिएको हो ? 

हर्क साम्पाङको श्रम संस्कृति पार्टी र राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीमा धेरै फरक छ । हामीले व्यक्ति केन्द्रित पार्टी बनाउन खोजेको होइन, अहिले हर्क साम्पाङको एउटा लोकप्रियता छ, तर हामीले यो लामो समय रहने पार्टी बनाएको हो ।

हर्क साम्पाङ आफैंले पनि म एक्लैले देश बनाउने होइन, मैले त मेरो भागको मात्र बनाउने हो भन्नुभएको छ । देश बनाउने त ३ करोड नेपालीको ६ करोड हातले बनाउने हो भन्ने उहाँको भनाइ छ । एउटा मान्छेको त निश्चित आयु हुन्छ, तर पार्टीहरु भने सयौं वर्षसम्म चल्नुपर्छ । 

अहिले तपाईहरु हर्कपथ, हर्क युग भन्न थालिसक्नुभएको छ, यो त व्यक्तिकेन्द्रित प्रवृत्ति भएन र ? 

स्वीकार गरे पनि नगरे पनि हर्क युग सुरु भयो । हर्कपथले  हरेक नेपालीलाई श्रम गर, देशलाई स्वाधीन बनाऊ, देशलाई पुरानोतिर नफर्काउ भन्छ । त्यस्तै स्वदेशी बस्तु उत्पादन गर, स्वदेशी बस्तु प्रयोग गर भन्नु हर्क पथ हो । देश बन्छ भने हामी यत्ति कुरा स्वीकार्दिनु के ठूलो कुरा हो र ? 

शासकीय स्वरुप, संघीयता जस्ता विषयमा तपाईहरुको पार्टीको धारणा के हो ? 

हामी प्रत्यक्ष कार्यकारी राष्ट्रपति प्रणालीको पक्षमा छौं । त्यसका अनेक मोडल हुन सक्छ, त्यसमा हामी छलफल गर्न तयार छौं । तर देशको विकासका लागि प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी चाहिन्छ । अनि हामी संघीयताको पक्षमा छौं ।

धेरै मान्छेले संघीयता खर्चिलो भयो भन्नुहुन्छ, तर संघीयताले हाम्रो जस्तो देशमा धेरै ठूलो काम गरेको छ । १५ वर्ष अगाडि मेरो गाउँमा नुन, तेल, चामल पुग्न गाह्रो थियो । बिरामीले सिटामोल पाउँदैनथे । अहिले त्यो सुविधा त हामीले पाएका छौं । यो संघीयताले गर्दा  भएको हो । 

हाम्रो देशमा संघीयता किन चाहिन्छ भने जातीय, भाषिक र धार्मिक रुपमा प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्न पनि संघीयता चाहिन्छ, छिटो छरितो विकासका लागि पनि संघीयता चाहिन्छ । 

संघीय प्रणालीभित्र केही सुधार गर्नुपर्ने कुराहरु पनि छन् ।  सांसद घटाउनुपर्ने होला, मन्त्री घटाउनुपर्ने होला । केही काम भएको छैन, ३ करोडको गाडी चढेर हिँड्छन्, त्यसमा सुधार गर्नुपर्‍यो । अनि अर्को कुरा जिल्लाको काम नै छैन, त्यसलाई खारेज गरौं । 

धेरैको चाहना चाहिँ काठमाडौंको मेयर बालेन शाह र धरानका मेयर हर्क साम्पाङहरु एउटै पार्टीमा आउन् भन्ने थियो, तर त्यो किन सम्भव भएन ? 

राजनीतिमा स्थायी मित्र र स्थायी दुश्मन कोही पनि हुँदैन । अर्को कुरा, हर्क साम्पाङले कहिले मिल्दिन भन्नुभयो ? पटक पटक काठमाडौँ आएर बालेन शाहलाई भेट्नुभयो । तर बालेन शाह हर्क साम्पाङ भेट्न कहिल्यै जानुभयो ? हर्क साम्पाङले कुलमानलाई पनि भेट्नुभयो, तर उहाँ हर्क साम्पाङलाई भेट्न कहिल्यै धरान जानुभयो ? 

हर्क साम्पाङले धेरै पहल गर्नुभयो, तर अहिले एकै ठाउँमा आउन सम्भव भएन, भोलि विचार मिल्नेहरुबीच सहकार्य र मोर्चाबन्दी हुन सक्छ । हक साम्पाङ सधैं एकताको पक्षमा हुनुहुन्छ । 

पार्टी खोलौं भन्ने हर्क साम्पाङको प्रस्तावमा बालेन शाहको जवाफ के थियो ?

अहिले किन हतारिने, नआत्तिऔं भन्ने खालको थियो ।

अनि पार्टी गठन गर्न निर्वाचन आयोग जाने बेलामा छलफल भएन ?

ठ्याक्कै निर्वाचन आयोग जाने समयमा त छलफल भएन, त्यसको आसपासमा थुप्रै छलफल भएको छ । उहाँहरु पनि विस्तारै आउनुहुन्छ होला, तयारी गर्दै हुनुहोला । 

अनि कुलमान घिसिङले के भन्नुभयो ?

कुलमान दाइसँग २ पटक बसियो । उहासँग लामो कुरा भएकै हो । सँगै सहकार्य गरेर जाऔं भनेको हो, फेरि उहाँले उज्यालो नेपाल अभियान सुरु गर्नुभयो । 

अस्तिको जेन्जी आन्दोलन पछाडि कुलमान दाजु पनि मन्त्रालयतिर जानुभयो, हामी सत्ता बाहिर भयौं । 

अब बालेन र कुलमानसँग सहकार्यको सम्भावना सकिएको हो ? 

भोलि उहाँहरुले पार्टी खोल्नुभयो भने वा नखोलेर श्रम संस्कृति पार्टीमा आउँछु भन्नुभएछ भने ठीक छ । होइन मोर्चाबन्दी गरेर जाऔं भने पनि ठीक छ । मिलेर जाने धेरै बाटाहरु छन् ।