इरानले बन्द गरेको हर्मुज स्ट्रेट के हो ?

अमेरिकाले आफूमाथि गरेको आक्रमणको बदलामा इरानले तेल ओसारपसारका लागि संसारकै व्यस्त मानिने हर्मुज स्ट्रेट बन्द गरेको छ । 

तेल तथा ग्यासको २० प्रतिशत हिस्सा हर्मुज स्ट्रेटकै बाटो भएर ओसार पसार गरिन्छ । हर्मुज स्ट्रेट बन्द हुँदा विश्व अर्थतन्त्रमै असर पर्छ र विश्वभर तेलको मूल्य बढ्न सक्छ । 

यसले विश्वभर नै वस्तु र सेवाको मूल्य बढ्न सक्छ । विश्वका ठूला अर्थतन्त्रहरु अमेरिका, भारत जापानलाई समेत असर गर्नेछ । किनकी यी देशले समेत हर्मुज स्ट्रेटको बाटो भएर तेल आयात गर्ने गरेका छन् । 

हर्मुज स्ट्रेट अरेबियन सागरको एउटा घाँटी हो । जसको उत्तरमा इरान, दक्षिणमा ओमान र संयुक्त अरब इमिरेट्स छ । यसको लम्बाइ करिब ५० किलोमिटर छ र चौडाइ ३३ किलोमिटर छ । 

यो ठाउँ क्रुड आयल बोकेका ठूला ठूला ट्यांकर सजिलै आवतजावत गर्न सक्ने गरी गहिरो छ । हर्मुज स्ट्रेटको प्रयोग मध्यपूर्वी क्षेत्रका तेल तथा ग्यास उत्पादक र तिनीहरुका ग्राहकले गर्छन् । 

सन् २०२३ को पहिलो ६ महिनासम्म हर्मुज स्ट्रेटको बाटो भएर प्रतिदिन २ करोड ब्यारेल तेल ओसार पसार हुन्थ्यो । अमेरिकी इनर्जी इन्फरमेसन एडमिनिस्ट्रेसन (ईआईए) का अनुसार यो घाँटीबाट प्रतिदिन ६ खर्ब डलरको कारोबार हुन्छ । 

इरानका साथै खाडी क्षेत्रका इराक, कुवेत, कतार, साउदी अरेबिया र संयुक्त अरब इमिरेट्सबाट बिक्री हुने तेलको मात्रा हो यो । 

बेलायतको खुफिया एजेन्सी एम १६ का पूर्व प्रमुख एलेक्स योंगरका अनुसार हर्मुज स्ट्रेटमा नाकाबन्दी भएमा यो इरान–इजरायलको सबैभन्दा खराब दृश्य हुनेछ । 

‘हर्मुज स्ट्रेट बन्द हुँदा त्यसले अविश्वसनीय आर्थिक समस्या निम्तनेछ, यसको असर स्वरुप तेलको मूल्य पनि बढ्न सक्छ’, उनले भनेका छन् । 

अरब प्रायदीपको भूराजनीतिका विज्ञ कुवेत युनिभर्सिटीका उपप्राध्यापक बदर अल सैफका अनुसार हर्मुज स्ट्रेटको सीधा सम्बन्ध विश्व बजारसँग छ । 

यसले तेलको मूल्य मात्र नभई स्टक मार्केटमा पनि असर पार्न सक्ने उनको भनाइ छ । यसले खाडी मुलुकको अर्थतन्त्रमा अत्यधिक प्रभाव पार्नेछ । अनुसन्धानमूलक संस्था भोर्टेक्साका अनुसार साउदी अरब एक्लैले प्रति दिन ६० लाख ब्यारेल क्रुड आयल हर्मुज टापु भएर निर्यात गर्छ ।

इरानले भने प्रतिदिन १७ लाख ब्यारेल क्रुड आयल प्रतिदिन बिक्री गर्छ । इरानले सन् २०२५ मार्चमा सकिएको यो आर्थिक वर्षमा ६७ बिलियन डलरको तेल बिक्री गर्‍यो । जुन पछिल्लो एक दशककै बढी भएको इरानको केन्द्रीय बैंकको तथ्यांक छ । 

हर्मुज स्ट्रेट बन्द हुँदा यसले एसियाको अर्थतन्त्रमा पनि ठूलो प्रभाव पार्नेछ । सन् २०२२ मा एसियामा बिक्री भएका क्रुड आयल र अन्य पेट्रोलियम उत्पादनको ८२ प्रतिशत हर्मुज टापु भएरै ओसारपसार भएका थिए । इरानले निर्यात गर्ने ९० प्रतिशत तेल चीन एक्लैले किन्छ ।